Turmush — Кыргыз элинин арасында кеңири таанымал, жүрөктөрдү термелткен сүйүү ырларынын бири — «Таң сыры» (Сокровенные зори) бар. Ырдын тарыхына кайрылсак, ал Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген архитектору Аскар Исаевдин жетпей калган сүйүүсүнө байланыштуу жаралган деп айтылат. Ыр анын сүйгөн кызы Мария Урматовага арналган. Кийин ал залкар жазуучу Чыңгыз Айтматовдун экинчи жубайы болуп калган.
Ал эми жоопсуз сүйүү — чоң трагедия. Бирок жашоодо мындай учурлар көп эле кездешет. «Биз тандайбыз, бизди тандашат» дегендей, ар кимдин тагдыры ар башкача жазылат.
Жаш кезинде Мария Урматова Ленинград шаарындагы кино институтунда окуган. Ал учурда ал жаш жана абдан сулуу эле. Көптөгөн жаш жигиттер ага ашык болушуп, өз сүйүүлөрүн арнашкан. Алардын ичинде архитектор Аскар Исаев да бар болчу. Анын назик сүйүү сөздөрүнө карабастан, Мария институтта жаш жапон жигити менен таанышып, экөөнүн ортосунда сүйүүнүн учкуну тутанат. Узакка созулган бул роман акыры алардын үйлөнүүсү менен аяктайт. Жаш жубайлар Японияга көчүп кетишип, ал жерде кыздуу болушат.

Эгер жоопсуз сүйүү баштан өтсө, анда ал өзүнүн туткунуна айлантып, көп учурда акыл-эстен айрып, күнүмдүк жашообузду оорлотуп жиберет.
Кыргыз кызынын жапон жигитине турмушка чыккан таасирдүү окуясына жооп иретинде архитектор Аскар Исаев менен композитор Сардарбек Жумалиев Фрунзеде (азыркы Бишкекте) бул ырды жаратышкан. Ырдын негизги өзөгү болуп төмөнкү саптар кызмат кылат:
«Сагынганда бир келерсиң,
Эстегеңде сермелерсиң,
Ала-Тоону көргөндө…»
(«Кандай болсо да сен мекениңе кайтып келесиң, кандай болсо да Ала-Тоону сагынасың, кандай болсо да ата журтуңду эстейсиң»).
Тилекке каршы, 1 жылдык биргелешкен жашоодон кийин жапон жигити Мария Урматованы кичинекей кызы менен таштап кетет. Жаш эне баш калкалар жайсыз, көчөдө калат.
Ошол учурда Японияга Кыргыз ССРинин Кинематографисттер союзунун төрагасы келет. Мария Урматова жазуучу менен жолугуп, өзүнүн оор тагдыры жөнүндө айтып берет да, ата-энесине, Ала-Тоого кайтарып кетүүсүн көзүнө жаш алып жалбара сурайт. Анткени ал мекенден алыстап, сагынычтан, жалгыздыктан жана жаштыктагы катасынан катуу кыйналып калган эле.
Жаш кызга боору ооруп, Чыңгыз Айтматов аны өзү менен кошо алып чыгып, Кыргызстанга алып келет. Кайтып келгенден кийин анын жардамы менен Мария Урматова Кыргыз ССРинин Кинематографисттер союзунда катчы болуп ишке орношот.
Дал ошол мезгилде Чыңгыз Айтматов да оор драмалуу учурду баштан кечирип жаткан эле. Анткени 1973-жылы анын сүйүктүүсү, улуу кыргыз балерина Бүбүсара Бейшеналиева көз жумган болчу. Жаш жана сулуу Мария Урматова ага атактуу балеринадан калган сонун элести эске салгандыктан, экөө баш кошушкан. Алардын сүйүүсүнүн жемиши болуп, кызы Ширин жана уулу Эльдар жарык дүйнөгө келген.

«“Таң сыры” бүгүн да эл оозунда айтылып жүргөн ыр. Бир кезде аны жапон, корей ырчылары да кыргыз тилинде аткарышкан. Ырдын сөзүн жазган — менин агам, архитектор Аскар Исаев. Ал чыгарма Японияга турмушка кеткен кыргыз кызынын тагдырына байланыштуу жаралган.
Аскар байке ошол кыз менен Москвадагы жогорку окуу жайда таанышып, жакын сүйлөшүп жүргөн экен. Бирок кыз жапон жигитке турмушка чыгып кеткенден кийин ал кусалык менен ыр жазат:
Кала берем мекенимде сени эстеп,
Жүрсө экен деп алыс жерде аман-соо.
Өтүнөрүм көкүрөгүм элестеп,
Көргөн сайын жалын бүрккөн жанар тоо...
Бул саптарда кызга болгон сагыныч жана алыстагы сүйүү сездирилет. “Жанар тоо” деп айтканда Японияны түшүнсөк болот. Ырдын уландысында да кусалык, мекенди сагынуу күчтүү айтылат:
Таңшыгыча табышмактуу таң сыры,
Тандап кеттиң таңы салкын өлкөнү.
…
Арбалсаң да бир келерсиң,
Ала-Тоону көргөнү,
Сагынганда бир келерсиң,
Саргайганда бир келерсиң,
Ала-Тоону көргөнү...
Кыргыздын кыз-жигиттери чет өлкөгө кетсе да, жүрөгү баары бир Ала-Тоону сагынат.
Ошол кыз — Мария — Совет доорундагы мыйзамдардын айынан көпкө чейин мекенине кайта албай жүрөт. Акыры улуу жазуучу Чыңгыз Айтматовдун жардамы менен Кыргызстанга келет. Ал кезде Айтматов Кыргыз кинематографисттер союзунда катчы болуп иштечү. Мария ошол жерде иштеп калып, кийин жазуучунун жарына айланат. Ал эми Аскар байке өз үй-бүлөсүн куруп, чыгармачылык жолун улантат.
Ырдын текстин окуп, мен ага: “Ушул ырыңызды бериңиз, мен обон чыгарайын” дедим. Кудай жалгап, ошол учурда жаралган обон бүгүнкүгө чейин кары-жашка карабай ырдалып келет», — деп эскерет КРдин Эл артисти Сардарбек Жумалиев.
Ыр атактуу болуш үчүн өз аткаруучусун табышы керек. Ошол кезде «Наристе» тобунун солисти, Кыргыз ССРнын эл артисти Шамшыбек Өтөбаев «Таң сыры» чыгармасынын алгачкы аткаруучусу болгон. Анын аткаруусунда бул ыр хитке айланып, ырчы эл аралык сынактарда да жеңишке жеткен.
"Таң сыры" чыгармасы казак ырчысы Ержан Максимдин аткаруусунда:
Бул таасирдүү ырдын сөзүнүн автору — Исаев Аскар Исаевич. Ал 1931-жылы Фрунзе шаарында төрөлгөн. 1955-жылы Москва архитектура институтун аяктаган. Ошол жылдан тартып «Киргизгипросельстрой» долбоорлоо институтунда эмгектенип, 1960–1968-жылдары Кыргыз ССРинин Мамлекеттик курулуш комитетинде шаарларды пландаштыруу жана куруу бөлүмүнүн жетекчиси, «Казгипроторг» филиалынын жетекчиси болуп иштеген.
1968–1971-жылдары Фрунзе шаарынын башкы архитектору, 1971–1984-жылдары «Фрунзегорпроект» институтунун устаканасынын жетекчиси, ал эми 1986-жылдан тартып Кыргыз ССРинин Архитекторлор союзунун башкармалыгынын төрагасы болгон. Андан кийин «Фрунзегорпроект» институтунда долбоорлордун башкы архитектору кызматын аркалаган.
Ал 1957-жылдан тарта СССР Архитекторлор союзунун мүчөсү болгон.
Архитектор, акын (анын эки ыр жыйнагы жарык көргөн), романтик мүнөздүү инсан болгон Аскар Исаев бардык ишинде өзүнө бекем берилген адам бойдон калды. Ал кайсы ишти аткарбасын — турак жай долбоору болобу, кичи коомдук имаратпы же ири комплекс болобу — анын чыгармачылык негизинде ар дайым көркөм образдын үстөмдүгү көрүнүп турчу. Ал өз ишинде функционалдык, курулуш-техникалык жана көркөм маселелерди чеберчилик менен айкалыштырып, өз калеми аркылуу өзгөчө жаркын жана романтикалуу образдарды жаратып келди.
Шаардын так борборунда көтөрүлүп турган Байланыш үйүнүн имараты — анын акыркы жылдардагы эмгектеринин бири. Курч сюжеттүү композициялык чечим, бардык формалардын гармониялуу айкалышы, улуттук орнаментти камтыган көлөмдөрдүн назик пластикалык иштелиши жана эң соңунда куранттын кагышы менен коштолгон романтикалык мунара — мунун баары татаал поэтикалык образдарды жаратат жана бул курулуштун жаралышынан чоң канааттануу тартуулайт.
Табияты боюнча коомчулукка жакын адам болгондуктан, ал өзүнүн чыгармачылык тажрыйбасын кесиптештери менен ар дайым кең пейилдүүлүк менен бөлүшүп келген.
Архитектуралык чыгармалардын бир катарын жараткан ийгиликтери үчүн «Ардак Белгиси» ордени, Кыргыз ССРнин Жогорку Кеңешинин ардак грамотасы, ошондой эле «Эмгектеги эрдиги үчүн. В. И. Лениндин туулганына 100 жыл толгондугуна арналган» медалы менен сыйланган.
Негизги курулуштары:
Фрунзе шаарындагы курулуш техникумунун ашканасы. 1960;

Фрунзе шаарындагы М. В. Фрунзенин эстелиги (скульпторлор: Л. М. Дубиновский, А. И. Посядо; архитекторлор жамаатынын курамында). 1969;

Фрунзе шаарындагы «Сейил» рестораны (жамаат курамында). 1970;
Фрунзе шаарындагы эмен сейил багында «Түбөлүк даңктын оту»;

Фрунзе шаарындагы 112 батирлүү «Ысык-Көл» турак үйү. 1979;

Фрунзе шаарындагы В. И. Лениндин эстелиги (скульпторлор: А. Кибальников, Т. Садыков; жамаат курамында). 1984;

Фрунзе шаарындагы Байланыш үйү (жамаат курамында – жетекчи). 1985.

Жарыяланган эмгектери:
«Таң сыры» (Сокровенные зори). Ырлар жыйнагы. – Фрунзе: Кыргызстан, 1980;
«Жаңырык» (Эхо). Ырлар жыйнагы. – Фрунзе: Кыргызстан, 1984.
Исаев Аскар Исаевич 2016-жылдын 23-август күнү 85 жаш курагында дүйнөдөн кайткан.
