Turmush — Ысык-Көл облусунун Түп районундагы Сан-Таш айыл өкмөтүнө караштуу Сары-Тологой айылы 1901-жылы (айрым маалыматтарда 1916-1930-жылдары) кыштак болуп негизделип, эл отурукташа баштаган.
Бийик тоолуу катаал шартка кирген бул айыл Ысык-Көлдүн түндүк-чыгышында орун алган. Түп районунун борборунан 40 чакырым жана Каркыра жайлоосундагы Казакстандын чек арасынан 50 километр алыстыкта жайгашкан.
Жергиликтүүлөрдүн саны 1662 адамды түзөт, 264 кожолук жашайт.
Жалпы аянты 110-112 чарчы метрди түзүп, айдоо аянты 650 гектар жер. Ар бир жашоочуга 30 сотыхдан үлүш жер бөлүштүрүлгөн. Айылда 11 жылдык жалпы билим берүү мектеби, 1 ФАП, спорт зал, китепкана, мечит жана кичи футбол аянтча бар.
Сары-Тологой айылынын ысымы тарыхта эки вариантта чечмеленет. Ошондой эле элдик уламыштар бар. Бул тууралуу айылдын 83 жаштагы тургуну Кызайбай Чакарбаев билдирди.
«Сары-Тологой деген аталыштын келип чыгуу тарыхы эки вариантта айтылып келет. Бири жер-суу аттары боюнча сөздүктө Сары-Тологой тоосу. Башкача айтканда, 300-500 метрге чейинки боз үй сыяктуу бир нече кырка дөбөлөр орун алган. Азыркы тапта жер өздөштүрүлүп, калдыктары бар. Экинчи варианты Эр Табылды баатырдын тушунда, калмактар жергебизди 200 жылдай ээлеген. Алар биздин тоолордун чокусун сары өгүздүн башына окшоштурушкан экен. Ушундан улам "толхо баш" деп аташкан. Калмак тилинен которгондо, "сар" деген "өгүз", "толхо" — "баш". Алар тоолорду сары өгүздүн башына салыштырып атаган экен.
Элдик уламыш боюнча, илгери көчмөн элдин тушунда айылда чоң чий болуптур. Ага ат менен кирип кеткен киши да көрүнбөй калчу экен. Анан байлардын толгон кою кирип табылбай, аны көргөндөр: "Сары толо кой жүрөт" деп айтышкандан кийин айыл ушундай аталып калган», - деди айыл аксакалы.
«Айылда 6 ай кыш болуп, жаз мезгили кеч келет. Климаттык шартка байланыштуу элетте арпа, буудай жана көп жылдык чөп, картошка өстүрүү менен баба-дыйкандар мал чарбасын колго алган. Бул боюнча Сан-Таш айыл аймагынын башчысы Рустам Черикбаев төмөнкүлөргө токтолду.
Бүгүнкү күндө катаал шарттагы айылда 1088 баш уй, 2885 баш кой, 611 баш эчки жана 814 баш жылкы бар.
К.Эгембердиев атындагы жалпы билим берүү мектебинде 333 окуучу, 28 мугалим бар. Билим уясы эң алгачкы жолу 1935-жылы түптөлгөн. Азыркы тапта эки корпус бар. Ал эми фельдшердик акушердик пункт Сан-Таш үй-бүлөлүк дарыгерлер бөлүмүнө карайт. 1978-жылы курулган ФАПта 4 бөлмө камтылып, фельдшер, медайым жана кенже медайым эмгектенет. Жалпысынан 1275 адамды кабыл алып, тейлөө көрсөтүшөт. Быйылкы жарым жылдыкта 34 ымыркай жарык дүйнөгө келди.
Айылдык китепкана 1968-жылы түптөлгөн. Учурда китеп фондусу 3752, окурмандын саны- 210. Орус жана кыргыз адабияты, балдар адабияты илимдин тармагы боюнча китептер камтылган», - деди ал.
Сары-Тологой айылында өлкөнүн социалдык, экономикалык өнүгүүсүнө салым кошкон жеке ишкерлер бар. Алардын катарында Саламат Мусабаев жана Асел Темирова аттуу жубайлар бир жылдан бери набайчылыкты колго алууда. Бул үй-бүлө күнүнө бир кап ундан 200 даана тандырга нан жасап, Сары-Тологой, Сан-Таш айылына жана Башарын кыштагындагы дүкөндөргө 25 сомдон өткөрүшөт.
Сары-Тологой айылынан чыккан атактуулардын тизмеси:
- Кыргыз ССРнин эл артисти Алиман Жанкорозова
- Согуш мезгилиндеги тылдагы күжүрмөн эмгек кылган ардагер Калича Эсенгулова.
- Советтик коммунисттик партиянын мүчөсү, башкарма жана зоотехник Садыр Орозбаков;
- Психиатр, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген дарыгери, Кызыл-Жар айылындагы психиатриялык оорукананын мурдагы башкы дарыгери, Республикалык психикалык ден соолук борборунун (РПДБ) мурдагы башкы дарыгери Абдрахманов Сагынбек Абдрахманович;
- «НЭСК» ААК директорлор кеңешинин мурунку төрагасы Бекбо Маматбеков;
- «Кыргызстандын улуттук электр тармагы» ААК филиалынын Ысык-Көл жогорку чыңалуудагы электр тармактар ишканасынын (ЖЭБ) директору Айдарбек Тынаев;
- Кыргыз ССР КП Тянь-Шань обкомунун биринчи секретары Мусабек Бошкоев.
- Ысык-Көл облустук ички иштер башкармалыгынын башчысы Канат Жумагазиев;
- Кыргыз Республикасынын БАЭдеги мурдагы башкы консулу Айбек Маматбеков;
- С.Б.Данияров атындагы кыргыз мамлекеттик адистерди кайра даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу медициналык институтунун Ысык-Көл облустук филиалынын директору Гүлшара Орозбакова.
Ж.Баласагын атындагы КУУнун мамлекеттик жана муниципалдык башкаруу факультетинин деканы Кундузгүл Базакеева.
