Turmush — Президенттин Ош облусундагы ыйгарым укуктуу өкүлү Зиядин Жамалдиновдун аталган кызматка дайындалганына 100 күн болду. Ал бул убакытта кандай иштер жасалганы тууралуу 10 суроого жооп берди.
- Зиядин мырза, саламатсызбы! Сиз президенттин Ош облусундагы ыйгарым укуктуу өкүлү кызматына киришкениңизге 100 күн толуп отурат. 100 күн ичинде облуста кандай иштер аткарылды, дагы алдыда кандай максаттарыныз бар, ушул боюнча маек курсак.
Алгач эле өндүрүш тармагынан баштагым келип турат. Анткени Ош облусунда өнөр жай ишканаларын иштетүүгө чоң мүмкүнчүлүктөр бар. Бул тармакта кандай жумуштар же долбоорлор болуп жатат?
- Саламатсызбы! Абдан туура суроо болду. Ош облусунда 2021-жылдын 11 айында 12 млрд 401 млн сомдук өнөр жай продукциясы өндүрүлүп, физикалык көлөмдүн индекси 136,0%ды түздү. Жылдын жыйынтыгын божомол эсептөөлөр менен өнөр жай продукциясынын көлөмүн 130% га аткардык. Облус боюнча жалпысынан 61 негизги өнөр жай ишканаларынан стабилдүү 41 ишкана өз ишмердүүлүгүн алып барды. Бардык райондор физикалык көлөмдүн индексин аткарышты.
Облуста өнөр жай багытында 51 жаңы ишкана ачылып, 622 жумуш орун түзүлдү. Өткөн жылга салыштырмалуу 24 ишкана көп ачылып, 387 жумуш орунга көп түзүлдү. Жаңы ачылган ишканаларга жалпысынан 380,3 млн сомдук инвестиция тартылды.
Мамлекетибиз тарабынан инвесторлорду колдоо максатында атайын жер аянттары трансформацияланып берилүүдө. Союз мезгилинде иштеп турган текстилдик фабрикалар жок болуп кеткендигине байланыштуу облусубузда биринчи жолу Кара-Суу районунда пахта буласын кайра иштетүүчү 65 млн долларлык инвестиция тартылып, эки текстиль фабрикасын курууну пландаштырып жатабыз. Бул жеңил өнөр жай ишканалары ачылып калса, жалпысынан 1800 адамга жумуш орду түзүлөт. Облустагы өндүрүлгөн пахта буласы кайра иштетилет.
Мындан сырткары Кара-Суу районунун Мады айыл аймагына 155 логистикалык борбор, Нариман айыл аймагына 8 логистикалык борбор куруу боюнча трансформациялоо иштери жүргүзүлүүдө. Бул логистикалык борборлор ишке киришип калса жалпысынан 5 миң адамга жумуш орду түзүлөт.
- Кыргызстан агрардык өлкө деп айтылат. Анын ичинде Ош облусунун калкынын көпчүлүгү айыл чарба менен алектенет. Дыйкандарга жана фермерлерге кандай шарттар түзүлүүдө?
- 2021-жылдын 11 айында айыл чарба продукцияларынын дүң чыгарылышы 59 млрд 275 млн сом өлчөмүндө түзүлдү, физикалык көлөмдүн индекси 101,0 пайызды түздү. Жыл жыйынтыгында 65 млрд сомдук айыл чарба продукциясы өндүрүлүп, физикалык көлөмдүн индекси 101,0 пайызга аткарылды.
Айыл чарба продукцияларын өндүрүүнүн жалпы көлөмүндө мал чарба продукциясы – 47 пайызды, өсүмдүк өстүрүүчүлүк – 52 пайызды түздү. Облуста 61,5 миң гектар жерге кылкандуу дан эгиндери эгилип, жалпы 116 миң тонна дүң жыйым жыйналды. Анын ичинен буудай 40,5 миң гектар аянтка эгилип, 81 миң тонна буудай, арпа 21 миң гектар аянтка эгилип, 35 миң тонна арпа жыйналды. 8,2 миң гектар аянтка эгилген пахта өсүмдүгүнөн 28 миң тонна түшүм жыйналып, орточо түшүмдүүлүк 34 центнерди түздү. Пахта буласынын кымбаттаганына жана пахта заводдордун толук кандуу иштегенине байланыштуу 2022-жылга пахта эгүү аянты 3 миң гектарга көбөйтүлөт.
Азык-түлүк коопсуздугун камсыз кылуу максатында облус боюнча 19 миң 334 гектар айдоо аянтына күздүк үрөн себилди же планга карата себүү иштери 102 пайызга аткарылды. Анын ичинен 18 миң 132 гектар айдоо аянтына күздүк буудай (102,0%), ал эми 1 миң 204 гектар айдоо аянтына күздүк арпа себилди (100,3%). 2022-жылдын түшүмү үчүн эгилген күздүк буудайдын аянты былтыркы жылга салыштырмалуу 2 миң 338 гектарга көп болду.
Ал эми мал чарбасы боюнча бүгүнкү күндө облусубузда 400дөн ашуун фермердик чарбалар иш жүргүзүүдө. Малдын саны кескин көбөйгөндүктөн учурда анын сапатына өтүү боюнча жер-жерлерде фермерлер тарабынан асыл тукум породадагы мал жандыктар сырттан алынып келүүдө. Атап айтсак, жакынкы күндөрдө 60 баш абердин-ангус породасындагы ири мүйүздүү мал алынып келинди. Облустун аймагында 1 мамлекеттик кой чарбасы, 10 ири мүйүздүү мал чарбасы жана 6 асыл тукум кой чарбасы мал жандыктардын асылдуулугун жайылтуу боюнча жигердүү эмгектенишүүдө.
Малдарды жасалма уруктандырууда уруктарды сапаттуу сактоо максатында Кара-Суу районунун Катта-Талдык айыл аймагында жалпы суммасы 19 млн сомдук 6 жумуш орундуу суюк азот чыгаруучу кичи завод курулууда.
Айыл чарбасында, жеңил өнөр жайында жана кызмат көрсөтүү чөйрөсүндө кыйла демилгелүү орто жана чакан бизнести жеткиликтүү финансылоого тыкыр көңүл бурулууда. Бизнеске, айыл чарба өндүрүүчүлөрүнө жеңилдетилген кредиттер берилип, кепилдик фонддор системасы өнүктүрүлүп жатат.
Айыл чарба продукциясын кайра иштетүү жана өнөр жай ишканаларыбыздын атаандаштыкка жарактуулугун жакшыртуу, алардын өнүгүүсүнө жана Евразия мейкиндигинин рынокторуна чыгуусуна жардамдашуу үчүн Министрлер кабинети тарабынан пландуу финансылык колдоо көрсөтүлүп жатат. «Айыл чарбаны каржылоо–9» долбоору ишке ашырылды, анын алкагында 2021-жылдын 11 айына карата облусубуздун 1 миң 269 товар өндүрүүчүлөрүнө 628 млн сомдук жеңилдетилген насыя берилип жана улантылууда.
Россия-Кыргыз өнүктүрүү фонду тарабынан (2021-жылдын 1-октябрына карата) 23 млн 900 миң долларга 300 долбоор каржыланды. Кепилдик фонду тарабынан 2021-жылдын 11 айына карата Ош облусу боюнча алынган жалпы 235 млн сомдук насыяга 69 млн сомдук 74 кепилдик берилген.
Дыйкан-фермерлерди колдоо максатында жана айыл чарба продукциясын өндүрүүдө облуска Бүткүл дүйнөлүк банктын каржылоосу менен жалпы бюджети 60 млн долларды түзгөн «Региондук экономикалык өнүктүрүү» долбоору 2021-2026-жылдар аралыгында ишке ашат. Долбоор эки багытта иш алып барат. Айыл чарба тармагына 30 млн доллар, туризм тармагына 30 млн доллар каралган. Бүгүнкү күндө айыл чарба тармагына 264, туризмге 36 дыйкан, фермер жана ишкерлер тарабынан бизнес-долбоорлор келип түшүп, 2022-жылдан баштап каржылоо тиешелүү адистер тарабынан каралууда.
Урматтуу президентибиз Садыр Нургожоевич Жапаровдун «Айыл чарба ишин жүргүзгөн субъекттерди колдоо боюнча чаралар жөнүндө» жарлыгына ылайык, 2022-2025-жылдары айыл чарба багытындагы жерлерди пайдалангандыгы үчүн 2022-жылдын 1-январынан баштап сугат жер, кайрак жер, жайыт жана чөп чабыш жерлерге салык төлөөдөн бошотулду. Бул жарлыктын негизги максаты — дыйкандарга шарт түзүп берип, мамлекетибизди тамак-аш коопсуздугу менен камсыз кылуу.
Буга чейин жерлерибиздин көпчүлүк бөлүгү айдалбай, эч нерсе себилбей келген. Бирок жогорудагы жеңилдиктерге карабай, мындан ары бир гектар сугат жер болсо да айдалбай калбаш керек. Жарлыкка ылайык акимдер, айыл өкмөт башчылары дыйкан-фермерлер менен тыгыз иш алып барыш керек.
Сугат суу тармагы боюнча облуста жалпысынан 126 миң 100 га айдоо аянты сугат суу менен камсыздалды. 2022-жылга сугат айдоо аянттарын көбөйтүүнүн үстүндө бир топ иштер алып барылууда. Дүйнөлүк банктын каржылоосунун алкагында 2022-жылы Куршаб-Сай системасынын тармактары (Кочкор-Ата жана Отуз-Адыр каналдары, Өзгөн жана Кара-Суу райондорунун Куршаб дарыясынан суу алган чарбалар аралык жана ички чарбалык каналдарын) реабилитациялоо иштери башталат. Натыйжасында ушуга чейинки бар каналдардагы суунун көлөмү көбөйөт жана 1000 гектарга чейин айдоо аянтттары суу менен камсыз болот.
Мындан сырткары Араван районунун жерлерин сугат суу менен камсыздоону жакшыртуу максатында Араван—Ак-Буура каналын реконструкциялоо жумуштары каралууда. Натыйжада Араван районунан 2,7 миң гектар жана Кең-Сай массивинен 4,0 миң гектар сугат жерлеринин суу менен камсыздалышы жакшырат.
- Ал эми курулуш тармагы боюнча жумуштар кандай жүрүп жатат?
- Облусубузда республикалык бюджеттен 447 млн сом каралып, 12 социалдык объект бүткөрүлүп, пайдаланууга берилди. Анын ичинде 7 мектеп, 3 бала бакча, 1 оорукана, 1 спорт зал бар. Жалпысынан республикалык, жергиликтүү бюджеттердин, жеке ишкерлердин жана чет элдик инвесторлордун эсебинен жалпы баасы 3 миллиард 303 миллион 600 миң сомду түзгөн 122 объектте иштер жүргүзүлүп жатат. Бүгүнкү күндө 61 объект бүткөрүлүп, пайдаланууга берилди.
Эл аралык коомдук уюмдар (Ас-Сафа, Ас-Салам, Ассанабил) тарабынан 968 млн сомду түзгөн 36 объектте курулуш иштери жүргүзүлүп, 17 социалдык объект пайдаланууга берилди. Мисалы, Ас-Сафа коомдук фонду аркылуу Алай районунун аз камсыз болгон 84 үй-бүлөсүнө, Өзгөн районундагы 100 үй-бүлөгө турак үйлөр курулуп берилди. Ошондой эле Кара-Суу районунда аз камсыз болгон 152 үй-бүлөгө турак жай куруп берүү жумуштары жүргүзүлүүдө.
Мындан сырткары эл аралык коомдук фонддор тарабынан таза суу түтүктөрүн тартуу, мектеп, ФАП, спорт аянтчалары, тигүү цехтерин куруу иштери жүргүзүлүүдө. Ошондой эле 2022-жылга инфратүзүмдү жакшыртуу жана калктын эс алуусуна шарт түзүү максатында Кара-Суу районунун Нариман айыл аймагынын Манас эстелигинин жанына, Кызыл-Кыштак айыл аймагынын Барсбек эстелигинин жанына эс алуу парктарын куруу жагы пландаштырылууда.
- Мамлекеттин негизги кирешелеринин бирин салык түзөт. Ош облусунда бул жаатта кандай иштер аткарылды?
- Облуста 2021-жылдын 11 айында салыктык жыйымдар мамлекеттик бюджетке жалпы 2 млрд 748 млн сом жыйналды. Өткөн жылга салыштырмалуу республикалык бюджет 582 млн сомго (168%) жана жергиликтүү бюджет 262 млн сомго көп жыйналып, 125%га аткарылды. Жалпысынан 2020-жылга салыштырмалуу 844 млн сомго көп өндүрүлдү. Жыл жыйынтыгындагы план тапшырмаларды толугу менен 100%га аткарабыз. Ошондой эле президентибиздин жарлыгына ылайык, жылдык жүгүртүмү 8 млн сомго жетпеген ишкерлер социалдык төлөмдөр менен киреше салыгынан башка салыктардын бардык түрлөрүнөн бошотулду. Жылдык жүгүртүмү 8 млн сомдон ашса гана салык төгүшөт. Бул дагы ылдыйкы катмардагы бизнес менен алектенгендер үчүн мамлекетибиз тарабынан материалдык колдоо жана ыңгайлуу шарттарды түзүп берүү болуп саналат.
- Облус башчысы катары инвестиция тартуу негизги милдеттериңиздин бири. Ош облусуна канча инвестор инвестиция салды?
- Жеке сектор боюнча облусубузда чакан жана орто ишкердиктин салымы ички дүң продукциянын 34%ын түзөт. Ошондуктан жеке ишкердиктин активдүүлүгүн өнүктүрүү үчүн баштапкы жагымдуу шарттарды түзүшүбүз керек. Орто, чакан ишкердиктин ички дүң продукциянын түзүмүндөгү үлүшүн 2025-жылга чейин 40%га өсүшүн камсыз кылууга милдеттүүбүз.
Облусубузду өнүктүрүү үчүн ресурстарды тартуунун инструменти катары түз инвестициялар болушу керек. Бул багытта Кара-Суу, Ноокат, Өзгөн райондорунда жакшы иш алып барылып жатат.
Мындан тышкары жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын башчыларына ар бир айыл аймагы боюнча инвесторлор келгенге чейин бардык уруксат кагаздары, жер маселелери, инфратүзүмгө кошулуу жана жеңилдиктерди камтыган атайын инвестициялык шарттарды түзүү боюнча тапшырмалар берилди. Ушулардын натыйжасында инвестициянын көлөмү жалпысынан 3 млрд 814 млн сомду түзүп, өткөн жылга салыштырмалуу 44%га өскөн. Анын ичинен ички инвестициянын көлөмү 3 млрд 814 млн сом болуп, жалпы тартылган инвестицияны 90,0%ын түздү. Тышкы инвестициянын көлөмү 423 млн сом же жалпы тартылган инвестициянын 12%ын түздү.
- Быйыл кыш оор болот деген божомолдор бар. Ош облусу кышка канчалык деңгээлде даяр?
- Кышка даярдык боюнча биз күз мезгилинде эле жумуштарды баштаганбыз. Алсак, облустун калкын жетиштүү, арзан баадагы көмүр менен камсыз кылууда бир топ иштер жүргүзүлдү. Натыйжада райондордо жалпысынан 80 муниципалдык базалар уюштурулуп, 1 килограммы 2,5 сомдон 5 сомго чейинки көмүр сатылууда. Мындан сырткары тармактар боюнча, калк 93%, саламаттыкты сактоо 100%, билим берүү 100% жана маданият тармагы 100% көмүр менен камсыздалды.
Облустун калкын электр энергиясы менен үзгүлтүксүз камсыз кылуу максатында берилген лимиттерди сарамжалдуу пайдалануу үстүндө калк арасында дайыма түшүндүрүү иштерин жүргүзүүдөбүз. Ушуга байланыштуу президентибиз Садыр Нургожоевич Жапаровдун энергетика тармагында жүргүзүп жаткан саясатын колдоо максатында Кара-Кулжа районунун Чалма айылдык аймагына Ак-Күнгөй суусуна 27,2 млн сомдук чакан 2 ГЭС куруу боюнча долборлоо иштери жүргүзүлүп, учурда 1 чакан ГЭСтин курулуш иштери жүргүзүлүп жатат. Бул долбоорлор ишке ашырылса, ушул аймактагы 1197 кожолукту электр энергия менен камсыздоого болот.
Ошондой эле Алай районунун Коңур-Дөбө айыл аймагынын Гүлчө дарыясынын жээгине жалпы баасы 300 миң долларлык чакан ГЭС куруу боюнча долборлоо иштери жүргүзүлүүдө.
- Ош облусунун тышкы байланышынын абалы кандай жана 100 күндө эмне жумуштар аткарылды?
«Түштүк Экспо-2021» 5-чи эл аралык көп тармактуу көргөзмө-жармаңке 2021-жылдын 28-30-сентябрь күндөрү Ош шаарындагы Султан Ибраимов атындагы улуттук драма театрында өткөрүлдү. Көп тармактуу көргөзмө-жармаңкеге чет мамлекеттерден Россия Федерациясынын Мордовия Республикасынан курулуш материал боюнча компания, Беларусь Республикасынан газ эсептегичтерди чыгарган компания, Иран Ислам Республикасынан туризм тармагындагы компания жана коңшу Өзбекстан Республикасынын ишкерлери келип катышышты. Жалпы 51 ишкана катышты. Өзбекстандын ишкерлери менен Ош облусунун ишкерлеринин ортосунда өз ара сүйлөшүүлөр уюштурулуп, алардын натыйжасында кызматташуу боюнча 27 долбоор түзүлүп, кол коюлду.
- Ал эми Ош облусунун калкын таза суу менен камсыздоо боюнча эмне жумуштар аткарылып жатат?
- Ош облусунун аймагындагы 496 калктуу конуштун ичинен 405 калктуу конушта ичүүчү таза суу бар. Башкача айтканда таза суу менен камсыз кылуу облус боюнча 2021-жылга карата 82 пайызды түзөт. Республикалык бюджеттин «Капиталдык салымдар» беренеси менен каржыланган Өзгөн, Ноокат райондорунун 6 айылында курулуш иштери бүтүп, пайдаланууга тапшырылды. Бүткүл дүйнөлүк банк тарабынан каржыланып жаткан 4 долбоор менен 7 айылда курулуш иштери бүткөрүлүп, пайдаланууга тапшырылды.
- Ош облусунда негизги көйгөйлөрдүн бири бул жол маселеси. Айрыкча Ноокаттын жолу боюнча жарандар тарабынан көп нааразычылыктар бар? Жол көйгөйү качан чечилет?
- Облустун аймагындагы авто тыгындарды жөнгө салуу, айланма жолдорду ачуу боюнча долбоорлор менен таанышып, аларды ишке ашыруу боюнча тийиштүү кызматтарга тапшырмалар берилип, төмөнкү долбоорлорду ишке ашыруу чаралары көрүлүп жатат.
Ош шаарынын түштүк тарабынан айланып өтүүчү узундугу 28 км болгон жолдун долбоору «Кыргыз-жол унаа долбоор» долбоорлоо институту тарабынан даярдалып бүтүп, долбоор Министрлер кабинетине сунушталды.
Ош—Баткен—Исфана эл аралык маанидеги унаа жолунун 28-75-чакырым аралыгын реабилитациялоо боюнча долбоорлоо иштери Япониянын «JICA» компаниясы тарабынан аткарылышы каралган жана жолдун курулуш иштерин тездетүү боюнча тийиштүү министрликтер менен сүйлөшүүлөр жүргүзүлүп, 2022-жылы курулуш иштерин баштоо каралды.
Ошондой эле Өзбекстан менен болгон транспорт байланышын жакшыртуу максатында «Достук» өткөрмө пунктуна чейинки эл аралык маанидеги Ош—Ташкент унаа жолунун 4-5-чакырым аралыгын реабилитациялоо боюнча жумуштар жүргүзүлүүдө.
Акыркы мезгилде Өзгөн шаарынын борборунда авто тыгын маселеси чоң көйгөйгө айланып жаткандыктан, Бишкек—Ош унаа жолунун республикалык маанидеги трассасы өткөндүгүнө байланыштуу жергиликтүү бийликке жана тийиштүү кызматтарга Өзгөн шаарын айланып өтүүчү айланма жол куруу боюнча оптималдуу долбоор иштеп чыгуу үчүн 2022-жылга карата тапшырмалар берилди.
- Маданият, саламаттыкты сактоо жана билим берүү тармагы боюнча да маалымат берип өтсөңүз.
- 2021-жылы залкар обончу, композитор Р.Абдыкадыровдун 80 жылдыгына карата бардык маданият мекемелеринде иш-чаралар болуп, «Ырдын пири — Рыспай» аттуу кароо-сынак үч этап менен өткөрүлдү.
Кыргыз Республикасынын президентинин «Инсандын руханий адеп-ахлактык өнүгүүсү жана дене тарбиясы жөнүндө» жарлыгына ылайык, Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 30 жылдык мааракесине жана Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тил күнүнө карата 2021-жылдын 22-23-сентябрь күндөрү «Ак таңдай-2021» аттуу төкмө акындардын республикалык «Алтын комуз» байгесине арналган айтыш өткөрүлүп, ага жети дубандын төкмөлөрү жана Казакстан өлкөсүнөн да акындар келип катышышты. Алымбек датканын 220 жылдыгына, Курманжан датканын 210 жылдыгына карата Алай районунда «Тоо театрларынын I фестивалы» өткөрүлдү. С.Ибраимов атындагы Ош улуттук драма театры тарабынан даярдалган «Амансыңбы, апаке» аттуу спектакль октябрь, декабрь айларында Ноокат, Кара-Суу райондорунун калкына, билим берүү мекемелеринде коюлду.
Бабур атындагы Ош мамлекеттик өзбек академиялык музыкалуу драма театрынын имараты кошуна Өзбекстан Республикасынын колдоосу менен капиталдык оңдоодон өткөрүлө баштады.
Облустун аймагында коронавирус инфекциясынын жайылышына каршы күрөшүү жана анын кесепеттерин жоюу боюнча оперативдүү штабдар өткөрүлүп, тиешелүү тапшырмалар берилип, жер-жерлерде ооруну алдын алуу боюнча иштер жүргүзүлүүдө.
Облуста 2021-2022-жаңы окуу жылынын ачылуусуна карата агартуу кызматкерлеринин педагогикалык кеңешмесинде билим берүү тармагында эмгектенген жаш мугалимдерге колдоо көрсөтүү жана аларга стимул берүү максатында Кара-Суу районунан 5, Өзгөн районунан 5, Чоң-Алай районунан 3 мугалимге жер тилкелерин алуу үчүн сертификаттар берилди.
- Зиядин мырза, сизге атайын убактыңызды бөлүп, биздин суроолорубузга жооп бергениңизге ыраазычылык билдиребиз!
